Pustynia Błędowska

Polska Sahara

Na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, pomiędzy miejscowościami Klucze, Chechło i Błędów, na granicy Małopolski i województwa śląskiego, znajduje się niecodzienna atrakcja - Pustynia Błędowska, licznie przyciągająca turystów z szerokiej okolicy. Obszar ten zwany "Polską Saharą" to największy teren występowania piasków śródlądowych w Europie i choć przez ostatnie dziesięciolecia dość mocno zarósł i otwartych połaci piasku nie było zbyt wiele, to w ostatnich latach mocno ją odchwaszczono i teraz nadal jest niezwykle interesująca. Co ciekawe, jeszcze 100 lat temu można tu było obserwować zjawisko fatamorgany!

Powstanie Pustyni Błędowskiej

Legenda o Pustyni Błędowskiej
Jeśli wierzyć legendzie, Pustynia Błędowska to sprawka diabła, który tak się zezłościł na olkuskie kopalnie, że chciał je zasypać piaskiem znad Bałtyku. Leciał więc ponad Jurą z wielkim worem piachu na plecach i zmierzał do Olkusza. Widząc bliski cel, nieco zniżył lot i niespodziewanie zahaczył o wysoką wieżę kościoła w Błędowie. Już się chyba domyślasz, że wór się rozerwał, a cały piach wyleciał i rozsypał się po okolicy tworząc pustynię.

Wszystko przez olkuskie kopalnie
Jeśli nie chcesz, to nie wierz, ale z pewnością prawdziwy jest fakt, że to olkuskie kopalnie przyczyniły się do powstania Pustyni Błędowskiej. Odsłonięcie piasków na tym obszarze nastąpiło w XIII wieku, kiedy mocno rozwinięte górnictwo srebra i hutnictwo przyczyniło się do masowego wykarczowania lasów w okolicy i odsłonięcia luźnych piasków lodowcowych nawianych tu aż znad Bałtyku.

Typowo pustynne zjawiska

Rozpoczęły się tutaj wówczas typowe dla pustyni procesy eoliczne czyli działalność wiatru, w efekcie czego powstały piaszczyste wydmy, których końca nie było widać. Co ciekawe, na Pustyni Błędowskiej obserwowano nawet burze piaskowe i tajemnicze zjawisko fatamorgany, o czym pisał słynny botanik Kazimierz Piech. Przyrodnicy opisywali to miejsce jako pustkowie, morze piasku i szmat nagiej ziemi. Tak było jeszcze 100 lat temu!

Zarastanie Pustyni Błędowskiej

W latach 60. XX wieku odkryty obszar piasków na Pustyni Błędowskiej sztucznie zalesiono, jednak nadal rośnie tu wiele gatunków typowych dla nadmorskich wydm oraz rośliny pustynne. Następowało też naturalne, stopniowe zarastanie odsłoniętych piasków czyli sukcesja roślinności. Mogło to doprowadzić do tego, że kolejne pokolenia prawdopodobnie już by nie zobaczyły polskiej pustyni na własne oczy.

Pustynia Błędowska dzisiaj

Na szczęście przez kilka ostatnich na terenie pustyni prowadzono intensywne prace porządkowe i odchwaszczanie i tym sposobem znów pojawiło się sporo odkrytych połaci piasku. Najlepiej widać je od strony Klucz i w pobliżu miejscowości Chechło. Pozostawiono tylko cenne okazy roślinności, charakterystyczne dla piasków i pustynnych warunków.

Przez środek Pustyni, z zachodu na wschód przepływa rzeka Biała Przemsza, głęboką doliną. Dzieli ona Pustynię Błędowską na część północną od strony Chechła i południową, na zachód od Klucz.  Obszar Pustyni objęty jest programem ochrony Natura 2000. Od 1995 roku fragmenty Pustyni stanowią użytek ekologiczny. W 2004 roku powstało Stowarzyszenie "Polska Sahara" na rzecz promocji i ochrony Pustyni Błędowskiej, które m.in. organizuje tu "Pustynne Miraże" każdego lata. Część północna pustyni to dawny poligon wojskowy, nadal teren ten należy do wojska, ale można już tu tylko obserwować skoki spadochronowe. W tej części pustyni panuje zakaz wchodzenia, choć dostępny jest tutaj punkt widokowy Dąbrówka, z którego oglądać można piękne, wielkie połacie piasku.

Punkty widokowe na Pustyni

Popularny punkt widokowy na Pustynię Błędowską to góra Czubatka (382 m n.p.m.) znajdująca się w Kluczach. To najlepszy, bo najbardziej rozległy punkt widokowy na "Polską Saharę". Drugim punktem widokowym na Pustynię Błędowską jest Dąbrówka w Chechle (355 m n.p.m.), tu widok jest znacznie ciekawszy, bo odsłaniają się ogromne połacie luźnych piasków, porozjeżdżane przez quady. Te punkty widokowe łączy szlak rowerowy "Spojrzeć z wysoka".

Niedawno powstał też nowy punkt widokowy w Kluczach - Róża Wiatrów. To piękna, drewniana platforma o ciekawym kształcie, od którego wzięła się nazwa obiektu. Jest przystosowany dla wózków - dziecięcych oraz dla osób niepełnosprawnych. Pozwala podziwiać odkryte piaski Polskiej Sahary i wejść na nie. Przy Róży Wiatrów odbył się w 2019 roku piknik wojskowy w ramach Juromanii - plenerowej imprezy Szlaku Orlich Gniazd.

Zwiedzanie Pustyni Błędowskiej

Pustynię Błędowską zwiedzić można przemierzając przyrodniczą ścieżkę dydaktyczną znakowaną na czerwono, która rozpoczyna się na ulicy Rudnickiej w Kluczach i przez Pustynię biegnie do rozlewiska Białej Przemszy. Miłośnicy jazdy konnej skorzystać mogą z pomarańczowego Transjurajskiego Szlaku Turystyki Konnej, a cykliści z wyznakowanych szlaków rowerowych. Część północna Pustyni Błędowskiej to teren wojskowy, jak już pisałam i obowiązuje tam zakaz wstępu. W 1999 roku miały tu miejsce manewry wojsk NATO, a podczas II wojny światowej ćwiczenia prowadziły tu oddziały Afrika Korps.

Filmowa Pustynia Błędowska

Nie każdy wie, że Pustynia Błędowska stała się scenerią do popularnego polskiego serialu "Czterej Pancerni i Pies". Był tutaj również kręcony słynny film Jerzego Kawalerowicza "Faraon".

Czerwiec na Jurze

A co Pustynia na Jurze ma wspólnego z czerwonym barwnikiem? Ano w trawach Pustyni Błędowskiej znajdziesz czasem owada pluskwiaka zwanego czerwcem polskim. W XVI wieku gatunek ten był hodowany w Polsce w celu uzyskania czerwonego barwnika do tkanin (koszeniliny). Polska była głównym dostawcą tego towaru w Europie! Obecnie jest to powszechny barwnik w kuchni, ale już nie uzyskuje się go z czerwca polskiego :)

Atrakcje w okolicy

Pustynia Błędowska otoczona jest wieloma innymi atrakcjami na Jurze, które również warto odwiedzić będąc w tych stronach. W pobliżu zajrzyj koniecznie do zabytkowego Olkusza i pobliskiego zamku Rabsztyn, a w okolicy przyciągnąć też może Cię dwór w Krzykawce, zamek w Smoleniu, malownicza Dolina Wodącej, Pilica i oczywiście słynny zamek Ogrodzieniec.