Góry Świętokrzyskie - najstarsze góry Europy. Atrakcje, szlaki i szczyty

Góry Świętokrzyskie to jedyne w Polsce góry leżące w środkowej części kraju, poza pasmem Sudetów i Karpat. Położone są na obszarze województwa świętokrzyskiego, w centralnej części Wyżyny Kielecko Sandomierskiej. Graniczą z Niziną Mazowiecką od północy, Niecką Nidziańską od południa, Jurą Krakowsko-Częstochowską od zachodu i Wyżyną Lubelską od wschodu. To obok Gór Sowich na Dolnym Śląsku najstarsze góry w Europie.

Prastare Góry Świętokrzyskie zachwycają łagodnymi szczytami i malowniczymi szlakami, starożytnymi dymarkami i niezwykle ciekawą geologią. Dziś właśnie o tym chciałam Wam nieco opowiedzieć.

Nazwa Gór Świętokrzyskich

Góry Świętokrzyskie noszą nietypową nazwę, która wzięła się od relikwii drzewa Krzyża Świętego, które przechowywane są w opactwie na Łysej Górze, zwanej także Łyścem lub Świętym Krzyżem. Owe opactwo to jedno z najstarszych klasztorów w Polsce, założone jeszcze w XII wieku.

Szczyty w Górach Świętokrzyskich

Góry Świętokrzyskie to obok Gór Sowich na Dolnym Śląsku, najstarsze góry w Polsce, a nawet w Europie! Od miliona lat erodowane przez wiatr, wodę i śnieg. Właśnie dlatego góry te nie imponują wysokością, a najwyższe szczyty przekraczają zaledwie 600 m n.p.m. Nie odbiera im to jednak uroku. 

Najwyższym punktem Gór Świętokrzyskich jest Łysica (614 m n.p.m.) wznosząca się ponad Świętą Katarzyną i należąca do Korony Gór Polski.  To dwuwierzchołkowa góra, z którą wiąże się ciekawostka. Przez lata wierzchołek o nazwie Łysica był uważany na najwyższy punkt regionu, ale po najnowszych pomiarach okazało się, że to druga kulminacja o nazwie Skała Agaty czy też Zamczysko, ma kilkadziesiąt centymetrów więcej. Tak dokładnie to zachodni wierzchołek Łysicy ma 613,31 m n.p.m., zaś wschodni, czyli Agata - 613,96 m n.p.m. Oddalone są od siebie o około 700 metrów. My zaliczyliśmy obydwa i tym sposobem mamy kolejny szczyt do Korony Gór Polski.

Oba wierzchołki leżą na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Żeby się tu dostać, należy wykupić bilet (z Kartą Dużej Rodziny wejście bezpłatne). Parking znajduje się w Świętej Katarzynie, obok klasztoru, skąd bardzo malowniczym czerwonym szlakiem udaliśmy się na szczyt. To około godzinny spacer. Nie jest bardzo stromo, ale podłoże miejscami jest męczące. Najłatwiej jest na kładkach, ale to tylko fragment, dalej są też schody i głazy. Największe nagromadzenie tych ostatnich jest pod samym szczytem. Przeradzają się w charakterystyczne tutaj gołoborza.

Jeszcze popularniejszym wierzchołkiem pasma jest Święty Krzyż o wysokości 595 m n.p.m., ze starym opactwem, które można zwiedzać. Znajdziesz tu również Muzeum Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Warto też odwiedzić Bukową Górę z ciekawymi wychodniami piaskowców na szczycie czy Chełmową Górę. Najbardziej malownicza jest natomiast Góra Miedzianka!

Atrakcje Gór Świętokrzyskich

Góry Świętokrzyskie kryją też wiele zabytków architektonicznych i ślady bogatej historii - stare zamczyska, pomniki, muzea i przede wszystkim obiekty sakralne. Spotkamy je na górskich szlakach, ale też w uroczych niewielkich miasteczkach, jak Chęciny, Święta Katarzyna, Bodzentyn, Jędrzejów i oczywiście w Kielcach - stolicy regionu.

Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego w Nowej Słupi

Wiesz, że w czasach starożytnych te okolice były, poza Cesarstwem Rzymskim, największym ośrodkiem wytopu żelaza w całej Europie? Tzw. barbarzyńskiej Europie. Trudnili się tym mieszkający tutaj wówczas Lugiowie z kultury przeworskiej. Opanowali pierwotny wytop żelaza w tzw. piecach dymarskich - niewysokich kominach stworzonych z cegieł. Ustawiali ich setki, a nawet tysiące, ponieważ nie były bardzo wydajne i w dodatku jednorazowe. Dziś oryginalne stanowisko archeologiczne z pozostałością dawnych pieców zobaczysz w Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego. Polecamy to Muzeum, stojące u stóp Świętego Krzyża, bo jest bardzo ciekawe, nowoczesne i multimedialne. Spoglądają tu na Ciebie postaci jak żywe, a dość kosztowne, bo warte tyle co niższej klasy samochód! Muzeum organizuje każdego sierpnia Dymarki Świętokrzyskie, kiedy starożytność wraca tutaj do życia i możesz poczuć ją wszystkimi zmysłami.
https://mshm.pl/

Góra Chełmowa w Górach Świętokrzyskich

Niedaleko wznosi się też Góra Chełmowa - niewielka enklawa Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Ten niewysoki szczyt wznosi się na wysokość 350 metrów n.p.m., ale należy do Korony Gór Świętokrzyskich. Zrobiliśmy tutaj pętelkę najpierw czarnym, później niebieskim szlakiem. W sumie to około 10 km i kilka godzin spaceru, sielskiego i niespiesznego, z usianą gdzieniegdzie drewnianą zabudową. To takie spacerowe góry, w których odnajdzie się każdy chcący odpocząć od szybkiego biegu czasu. Delektowaliśmy się tym czasem! Przy końcu szlak niebieski chciał nas prowadzić przez nieistniejący już mostek na Słupiance, ale znaleźliśmy przejście po pniu.

Muzeum Minerałów i Skamieniałości w Świętej Katarzynie

Góry Świętokrzyskie to najstarsze góry w Europie, dlatego geologia tych terenów potrafi zaskoczyć. Ziemia skrywa osobliwości, które zobaczysz w Muzeum Minerałów i Skamieniałości. Dla mnie mały raj, bo jestem po geografii i takie kamienie po prostu mnie interesują i mi się bardzo podobają. Znajdziesz tu unikalne okazy z całego świata oraz te, które są znane tylko z Ziemi Świętokrzyskiej, jak np. krzemień pasiasty. Znamy ten kamień, o przepięknych wzorach, mam z niego kolczyki i bransoletkę. Nawet wzięłam ją ze sobą w podróż po świętokrzyskim. Mam wielką słabość do bransoletek i często kupuję je jako pamiątki z wyjazdów. Tym razem pamiątką stały się 2 bransoletki - biała to magnezyt, zaś turkusowa to apatyt. Obie bardzo mi się podobały i nie mogłam się zdecydować.
https://www.swkatarzyna-muzeum.pl/

Zamek w Chęcinach

Znany chyba każdemu zamek w Chęcinach, a właściwie jego ruiny, górują nie tylko nad miastem, ale i okolicą, za sprawą trzech baszt, no i dość wyniosłej Góry Zamkowej, na której stanął. A miało to miejsce najpewniej na przełomie XIII i XIV wieku, z inicjatywy Wacława II - króla Czech i Polski. Pierwszy raz zamek wymieniono w 1306 roku, w dokumencie Władysława Łokietka. Był znaczącym ośrodkiem życia politycznego i wysoko ceniono jego walory obronne. Przez długi czas nie zdołano go zdobyć i głównie z tego powodu deponowano tu skarbiec koronny czy kosztowności kościelne. I dzisiaj zobaczysz tu skarbiec z ogromną ilością monet, wrzucanych tu na szczęście 🙂

A czy wiesz, czym są Sumy Neapolitańskie? Po śmierci króla Zygmunta Starego, jego żona, słynna królowa Bona, rezydująca w Chęcinach, postanowiła wrócić do Włoch. Na 24 wozach zabrała ze sobą zgromadzony majątek, zwany później sumami neapolitańskimi. Po drodze jeden z mostów nie wytrzymał ciężaru i część kosztowności utonęła w nurcie rzeki. Reszta majątku nigdy do Polski nie wróciła. Bona szukała ratunku w zamku, nie otrzymała go jednak. Miejscowi ucieszyli się, że choć część majątku została w Polsce.

Jaskinia Raj w Chęcinach

Fani przyrody nieożywionej będą zachwyceni wieloma obiektami z fantastyczną Jaskinią Raj na czele, udostępnioną dla turystów i uznawaną za najpiękniejszą w Polsce, obok Jaskini Niedźwiedziej. Mieści się ona w Chęcinach, nie jest duża, ale szczyci się śliczną szatą naciekową.

Park Etnograficzny w Tokarni

Park Etnograficzny w Tokarni to jeden z elementów Muzeum Wsi Kieleckiej. Ten skansen marzył mi się od dawna. Kto obserwuje nas trochę dłużej, to wie, że uwielbiam tego typu atrakcje. To zawsze cudne plenery i scenerie, ale dodatkowo sentymentalna podróż w czasie, do domów babć i ich przodków. Bo gdzie jeszcze znajdziemy te stare chałupinki, proste i skromne wystroje izdeb z tradycyjnymi sprzętami. A wokół ziołowe ogródki, z malwami i starymi drzewkami owocowymi. Skansen czynny jest cały rok, a na miejscu czeka bezpłatny parking. Latem odbywają się tutaj imprezy plenerowe, podczas których park ożywa.
https://mwk.com.pl/

Góra Miedzianka i Izba Górnictwa Kruszcowego

Jest takie miejsce w Górach Świętokrzyskich, które mnie oczarowało szczególnie. Nie, żeby inne nie miały uroku, ale tutaj zagrał sentyment i poczułam się jak w domu, choć daleko od domu w sumie nie byliśmy. To Góra Miedzianka - jak dla nas najpiękniejszy szczyt tego regionu. Całkiem niewysoki, bo liczy 354 m n.p.m., łatwo dostępny, a tak ujmujący i widokowy.

Coś Wam przypomina? Dla mnie to Jura w pigułce. Wapienne skałki, naskałkowa roślinność, w środku góry dziury, wokół szeroka panorama, a w niej rysują się ruiny zamku!

Zamek to oczywiście Chęciny, oddalone o jakieś 10 km stąd. A skąd te dziury we wnętrzu góry? Mówi o tym nazwa, bo miedzianka w języku staropolskim oznaczała kruszce miedzi. I faktycznie, skryły się tu skarby, które najpewniej już od XIV wieku były eksploatowane. Miedź pozyskiwano tu z minerałów kruszcowych, a dokładniej z azurytu i malachitu. Oba minerały są przepiękne. Azuryt ma śliczną barwę chabrową, zaś malachit intensywnie zieloną. Zwykle występują razem, chyba że złoże jest młode, bo przez wieki miedź utlenia się, a azuryt przekształca się w malachit. Zobaczysz je, podobnie jak miejscową galenę srebronośną w Izbie Górnictwa Kruszcowego u stóp tej góry, gdzie poznasz dzieje górnictwa i historię braci Łaszczyńskich, słynnych chemików.

Przy okazji można pod Izbą zostawić samochód i udać się na krótki spacerek na szczyt owej Miedzianki, objętej rezerwatem przyrody. Choć tunele i szyby górnicze, a także naturalne korytarze jaskiniowe nie są obecnie dostępne, bo są niebezpieczne, to i tak warto zainteresować się tym miejscem. Jaskinie wytworzyły się w wapieniach, które też są tu wyjątkowe ze względu na unikalną kolorystykę. Jasne wapienie zdobią czerwone żyły kalcytowe oraz zielone i niebieskie wstawki malachitu i azurytu. Nie dziwne, że potrafią zachwycić.

Co ciekawe, przez Miedziankę przebiega żółty szlak pieszy Wierna Rzeka - Chęciny. Liczy około 20 km i jest jednym z najbardziej widokowych tras w Górach Świętokrzyskich. Tylko tutaj zobaczysz słynne "Pole Księżycowe" - charakterystyczne kratery, będące śladem dawnych szybików wydobywczych.

Sabat Krajno

Sabat Krajno to całoroczny park rodzinnej rozrywki. Latem oferuje Aleję Miniatur, park linowy, lunapark czy kino 6D, zaś zimą przeradza się w krainę dla narciarzy. Muszę przyznać, że to bardzo ładny obiekt. Miniatury liczne i bardzo ciekawe, ładnie odwzorowane. Całość pięknie położona jest na stoku. Spacerując aleją wśród makiet zabytków, podchodziliśmy pod górę, a za plecami otwierał nam się coraz piękniejszy widok na szeroką okolicę. 

Zdziwiłam się, jak wiele obiektów widzieliśmy już na żywo - włoskie Duomo w Mediolanie, francuską Wieżę Eiffla, Notre Dame de Paris czy Łuk Triumfalny, niemiecki Zamek Neuschwanstein i katedrę w Kolonii, London Eye. To wszystko z Europy, ale nawet część światowa nie była całkowicie obca, bo czekała tu turecka Kapadocja i Efez. Na miejscu zaprasza Restauracja Magia Sabatu ze smaczną pizzą i nie tylko.
https://sabatkrajno.pl/

Zalew Wilków

U podnóża Gór Świętokrzyskich, a dokładniej Łysicy, rozlewa się niezwykle malowniczy Zalew Wilków. To zaledwie 3 km od Świętej Katarzyny. Miejsce jest wyjątkowe, zalew oddano do użytku w 2005 roku i szybko stał się ulubionym miejscem spacerów i rekreacji. Nie może to dziwić, w sezonie działa tu wypożyczalnia sprzętu pływającego z dużą piaszczystą plażą. 

Przez cały rok natomiast dostępny jest plac zabaw dla dzieci, a także ścieżka o długości ponad 2 kilometrów, ciągnąca się wokół zalewu. Na miejscu czeka bezpłatny, duży parking. Znad wody roztacza się śliczny widok na Łysicę, przed zachodem słońca robi się tutaj magicznie, zobaczcie sami

Świętokrzyski Park Narodowy

Bogactwem Gór Świętokrzyskich, choć niestety pomału ginącym, są relikty puszcz porastających niegdyś cały ten obszar. Do dzisiaj zachowały się jedynie fragmenty Puszczy Jodłowej i Puszczy Świętokrzyskiej. Są one chronione poprzez utworzony w 1950 roku Świętokrzyski Park Narodowy, którego symbolem jest jeleń, nadal licznie zamieszkujący tutejsze zalesione wzgórza. Poprzez Park i nie tylko prowadzą liczne szlaki turystyczne i ścieżki umożliwiające poznanie najbardziej uroczych zakątków tej krainy. Najwyższe partie Łysogór pokrywają ciekawe gołoborza - rumowisko skalne objęte ochroną.

Główny Szlak Świętokrzyski

Przez najciekawsze partie Gór Świętokrzyskich wiedzie znakowany na czerwono Główny Szlak Świętokrzyski, liczący 105 km. Początek bierze w Gołoszycach, po czym obejmując najwyższe szczyty, czyli Łysicę i Święty Krzyż oraz liczne atrakcje kończy się w Kuźniakach.

Dworek Żeromskiego i Szklany Dom w Ciekotach

Około 15 km na północny wschód od Kielc, u podnóża Góry Radostowej, stoi drewniany dworek i tzw. Szklany Dom. Kompleks w obecnej formie powstał w 2010 roku, a poświęcony jest pamięci Stefana Żeromskiego. Tu tutaj spędził swą młodość, tutaj się ukształtował jako człowiek i pisarz. Nie urodził się tutaj, do Ciekot trafił jako kilkulatek, ale właśnie to miejsce ukochał jako szczęśliwe gniazdo rodowe, w którym mieszkał z rodzicami.

Matka Franciszka Józefa była kobietą religijną i rozmiłowaną w literaturze. To ona nauczyła Stefanka czytać i pożerać wręcz książki, tak, by ostatecznie mógł władać polskim językiem lepiej, niż jakikolwiek inny pisarz. Znała się też na ziołolecznictwie i w prostych chorobach pomagała lokalnej społeczności. Niestety sobie nie umiała pomóc w dużo poważniejszych suchotach i na nie zmarła dość wcześnie, gdy Stefan miał ledwie 15 lat. Bardzo ciepło wspominał matkę i jak Ciekoty opisywał pod własną lub innymi nazwami w swych powieściach, tak i wzruszające słowne portrety matki odnaleźć można w jego utworach.

Ojciec z kolei lubił polować i palić fajki, czego śladem są ciekawe stambułki - fajki z glinianymi główkami. Zobaczysz je zwiedzając pokój ojca w dworku. Budowla nie jest oryginalna, to rekonstrukcja, która jest pewną wariacją na temat oryginalnego dworku Żeromskich, którego nie właścicielem, a jedynie administratorem był Wincenty Żeromski - ojciec Stefana. Pokój matki również tutaj zaaranżowano, podobnie, jak izbę młodego Stefana. W pomieszczeniach odnaleźć można też portrety jego sióstr oraz dziadków, po mieczu i po kądzieli. Skąd takie określenie? Pochodzenie po ojcu było w dawnej Rzeczypospolitej określane jako pochodzenie "po mieczu", natomiast po matce "po kądzieli".

Tego i wielu innych ciekawostek dowiesz się odwiedzając Szklany Dom i dworek w Ciekotach. To wyjątkowo klimatyczne miejsce, bardzo polecamy i przy okazji dziękujemy Panu Markowi za cudowne opowieści o naszym niedoszłym nobliście i jego młodości. Podobno miał też słabość do płci pięknej, i z wzajemnością, bo był przystojnym mężczyzną.

Góra Radostowa

W pobliżu warto przejść się także na Górę Radostową, nazywaną przez Żeromskiego Górą Domową. Ma wysokość 451 m n.p.m. i leży na terenie Podkieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Za Górą Radostową, od wschodu wyrasta Góra Wymyślona, a dalej Kraiński Grzbiet. Południowa część wzniesienia kryje wąwozy z kamiennym dnem, nazywane kamecznicami. Na szczycie góry widnieje punkt pomiarowy z wieżą triangulacyjną.

Przełom Lubrzanki

U stóp Radostowej i Dąbrówki wije się wstęga przełomowej w tym miejscu Lubrzanki. Przecina tutaj Pasmo Masłowskie dość gwałtownym, górskim przełomem, który z góry prezentuje się bardzo malowniczo. Powstały tu szlaki piesze i trasy rowerowe.

Zobacz też nasz artykuł Góry w Polsce z najpiękniejszymi i najwyższymi szczytami najważniejszych pasm.

Geologiczny raj Gór Świętokrzyskich

Nie znaczy to absolutnie, że nie warto tu przyjeżdżać, bowiem w górach tych turysta odnajdzie niezliczone atrakcje, często charakterystyczne dla tego obszaru i rzadko spotykane gdzie indziej. Region ten ze względu na swój wiek jest ewenementem, dorównują mu tylko Sudety jeśli chodzi o różnorodność budowy geologicznej i bogactwo występujących tu minerałów. Dlatego też Góry Świętokrzyskie to raj dla geologów, zarówno tych domorosłych, jak i naukowców. Charakterystycznym elementem regionu są tzw. gołoborza, czyli połacie usypanych kamieni i głazów różnej wielkości. Świetnie widać je np. z platformy widokowej na Świętym Krzyżu.

Gdzie zjeść w Górach Świętokrzyskich

W Świętej Katarzynie ugości Cię Smaczna Chatka z regionalnymi daniami. Zjedliśmy tu np. męcybuły z mięsem i popularną zupę lokalną - zalewajkę. Godny polecania jest także Świętokrzyski Dwór położony niedaleko Nowej Słupi. I tutaj skosztujesz regionalnych dań, np. kociołka świętokrzyskiego czy burgera Baby Jagi. Pysznie i pięknie!

Warta polecenia jest też La Baguette Chęciny. Znajduje się na parkingu przy zamku w Chęcinach. Zjedliśmy tu pyszny obiad, a na deser można wypić kawę i zjeść super ciacho. Wybór jest całkiem spory i miałam problem, na co się zdecydować. Stanęło na tarcie z malinami i mascarpone, mniam. Podobno rewelacyjna jest też ta z pistacjami.

Noclegi w Górach Świętokrzyskich

Na spanie polecamy gorąco pięknie położony i zaciszny Pensjonat Łysica wellnes&spa. Oferuje pyszne, domowe jedzenie, bardzo ładnie podane i w cudnej sali jadalnej, z przeszkleniami i sporą ilością zieleni. Zachwyca tu również ogród, a pensjonat oferuje też strefę relaksu z basenem, sauną, grotą solną oraz masażami. Spędziliśmy tutaj kilka bardzo przyjemnych nocy i gorąco polecamy!

Pensjonat Łysica w Świętej Katarzynie  12.7 km

Zajazd Przystocze  38.8 km

Nasz film o górach

W Górach Świętokrzyskich spędziliśmy fajny czas na łazikowaniu, odkrywaniu bogactwa tej ziemi i wypoczywaniu na łonie natury. Zapraszamy na naszą dwuodcinkową filmową relację.

Góry Świętokrzyskie - mapa z zaznaczonymi atrakcjami

Częste pytania i odpowiedzi dotyczące Gór Świętokrzyskich