Zamek Krzyżtopór

Zamek Krzyżtopór w Ujeździe to niezwykle potężne, widoczne z daleka ruiny okazałego niegdyś zamku Ossolińskich. Czy wiesz, że ta XVII-wieczna rezydencja, ufundowana przez Krzysztofa Ossolińskiego, była w czasach swej świetności najpotężniejszą budowlą magnacką nie tylko w Polsce, ale i Europie? I było tak aż do powstania francuskiego Wersalu. 

Swą nazwę Krzyżtopór zyskała od wielkich płaskorzeźb krzyża i topora, widocznych przy bramie wjazdowej. Symbolizują przywiązanie do wiary oraz herb Ossolińskiego. Zobaczysz je i dzisiaj, gdy tylko zbliżysz się do zamku. To prawdziwa perła województwa świętokrzyskiego. Ulokowała się około 15 km na południowy zachód od Opatowa, przy drodze nr 758 łączącej Iwaniska z Klimontowem.

Zamek Krzyżtopór - zabezpieczona ruina

Zamek robi ogromne wrażenie i stanowi dziś zabezpieczoną, trwałą ruinę, udostępnioną do zwiedzania dla turystów. My uwielbiamy zamek Krzyżtopór i choć nie mamy tu blisko, to już cztery razy z bliska podziwialiśmy te mury. Są ogromne, tajemnicze i fascynujące. Za każdym razem czymś nas zaskakują i zachwycają od nowa!

Zwiedzanie zamku Krzyżtopór

Zwiedzanie ruin zamku odbywa się indywidualnie albo w grupach z przewodnikiem. Poprzez liczne zakątki, sale i piwnice wiodą tutaj znakowane numerkami i kolorami ścieżki tematyczne. To znacznie ułatwia poznanie tego zamczyska. 

Dzięki temu też nie zgubisz się tutaj tak łatwo, choć mi się udało zgubić rodzinkę, bo zapomniałam, którym kolorkiem aktualnie się poruszamy. A przechodziliśmy kilka wariantów tras 🙂 Na oficjalnej stronie zamku znajdziesz kod QR do pobrania tras na komórkę. https://www.krzyztopor.org.pl/

Trasy na zamku w Ujeździe

• Trasa zielona - zwiedzanie bastionów (5 bastionów zamku: Szary Mnich, Korona, Barbakan - wysoki rondel, Oto dla ciebie i Smok). Wejście na trasę prowadzi z dziedzińca głównego po lewej stronie schodami do góry. Zejście na dół na dziedziniec znajduje się obok bastionu „Smok”. Tu powstała sala muzealna oraz dostępne są toalety
• Trasa niebieska - zwiedzanie oficyny i pałacu. Wejście z dziedzińca głównego po lewej stronie, na piętro schodami
• Trasa błękitna - zwiedzanie źródła i ogrodów. Zejście z poziomu parteru za dziedzińcem eliptycznym korytarzem na dół do wieży ośmiobocznej
• Trasa żółta - zwiedzanie piwnic. Zejście z dziedzińca głównego po lewej stronie schodami na dół
• Trasa czerwona - zwiedzanie piwnic dla odważnych (trzeba mieć własne źródło światła) - „trasa z utrudnieniami – niski strop”

Zamek jest udostępniony turystom nie tylko w ciągu dnia, ale możliwe jest także zwiedzanie nocne dla grup. W blasku iluminacji oraz z atrakcjami z udziałem Bractwa Rycerskiego (dostępne są dwie wersje - standard i premium). Dodatkowo zwiedzanie z mobilną aplikacją, lekcje historyczne, spotkania przy ognisku oraz warsztaty artystyczne. 

W sezonie turystycznym, w soboty i niedziele na dziedzińcu często odbywają się imprezy z udziałem chorągwi rycerskiej. Posłuchasz wtedy dawnej muzyki, zobaczysz tańce, są konkursy i zabawy dla całej rodziny.

Historia twierdzy krzyżtoporskiej

Ujazd w XII wieku należał do klasztoru cystersów w Jędrzejowie, a w XV stuleciu majątek stał się własnością Oleśnickich. Na początku XVII wieku włości trafiły w ręce Jana Zbigniewa Ossolińskiego - pana na Ossolinie. Przekazał on majątek synowi Krzysztofowi w prezencie ślubnym. Ten to Krzysztof Ossoliński - wszechstronnie wykształcony wojewoda sandomierski i sądecki ufundował zamek Krzyżtopór. 

Budowa tej ogromnej rezydencji trwała ponad 20 lat, między 1621 a 1644 rokiem. Już w piśmie fundacyjnym z 1627 roku Krzysztof Ossoliński wymienia fortecę i zamek Krzysztoporski. Rok 1631 został utrwalony na bramie wjazdowej, przyjmuje się, że oznacza zakończenie pewnego etapu prac. Warownię wybudowano z miejscowego kamienia w typie palazzo in fortezza, co znaczy, że łączy cechy rezydencji z cechami obronnymi. 

Stanowił ją zespół pałacowy i mieszkalno-gospodarczy z bastionowym systemem fortyfikacji na planie regularnego pięcioboku. Założenie wyznaczał obwód oskarpowanych wałów ziemnych z pięcioma bastionami, wokół których wykuto w skale suchą fosę i przerzucono ponad nią most zwodzony. Budowa siedziby Ossolińskiego odbywała się pod okiem włoskiego architekta - Lorenzo Senesa, stąd włoski styl budowy "palazzo in fortezza". Łączył on wygodę mieszkańców i funkcję obronną warowni. Stąd okazały pałac nazywany jest też zamkiem. 

Od północy do pałacu przylegają włoskie ogrody. W 1644 roku na skończonym, zachwycającym zamku gościł król Władysław IV Waza. Niestety Krzysztof Ossoliński nie nacieszył się zamkiem, bo zmarł zaledwie rok po zakończonej budowie. Krzysztof Ossoliński mimo trzech małżeństw, miał tylko jednego syna, który zginął w krwawej bitwie pod Zborowem w 1649 roku. 

Zamek więc znalazł się we władaniu spokrewnionej rodziny Kalinowskich, a później przechodził z rąk do rąk w ręce Morsztynów, Potockich, Sanguszków, Denhoffów, Paców, Sołtyków, Łempickich i Orsettich. 

Szwedzi na zamku Krzyżtopór

Niedługo po wybudowaniu, bo w 1655 roku, w czasie potopu szwedzkiego, Krzyżtopór zajęły wojska szwedzkie i okupowały go aż do 1657 roku. Nie będzie niespodzianką, że w tym czasie mocno nadwyrężyli gościnność, grabiąc co cenniejsze wyposażenie pałacu, biblioteki i archiwum. Nie uchroniły się nawet marmurowe zdobienia. Sama budowla w tym czasie nie ucierpiała, bo Szwedzi zdobyli go podstępem. Bez jednego strzału.

Konfederacja barska niszczy twierdzę Ossolińskich w Ujeździe

Naprawdę znaczących zniszczeń warownia doznała podczas walk konfederacji barskiej, w 1769 roku. Wtedy został spalony i zamieniony w ruinę. Tkwi w niej do dziś, ale nie jest to ruina, nad którą chce się płakać. To piękny kompleks, zabezpieczony i zachwycający, szokujący wręcz swym rozmachem.

Zamek w Ujeździe obecnie

Od 2007 roku ruinami zamku Krzyżtopór opiekuje się Urząd Gminy w Iwaniskach. Poczyniono od tego czasu sporo prac zabezpieczających. Ponadto każdego roku usprawnia się zwiedzanie twierdzy. W 2018 roku zamek Krzyżtopór otrzymał tytuł Pomnika Historii. Turyści bardzo lubią zamek w Ujeździe, bo nie tylko ma ciekawą historię, ale jest niezwykle okazały i działa na wyobraźnię!

Symboliczne nawiązania do kalendarza

Pałac czy też zamek Krzyżtopór w momencie ukończenia, nie tylko był największą magnacką rezydencją Europy, ale był też pełen przepychu i zaskakiwał niecodziennymi rozwiązaniami. To wybitne dzieło było też pełne symboliki. Mówi się, że oryginalny kształt budowli nawiązywał do kalendarza - 4 wieże symbolizowały 4 pory roku, 12 sal - liczbę miesięcy, 52 komnaty - tygodnie w roku, a 365 okien - liczbę dni w roku. 

Legendy głoszą, że stropem sali jadalnej było ogromne akwarium z egzotycznymi rybami. Stajnie przygotowane na 300 koni miały marmurowe żłoby i kryształowe zwierciadła. Wszystko po to, by było w nich jaśniej, bo mieściły się w piwnicach.

Zamek Krzyżtopór w liczbach

• kubatura kompleksu: 70 tys. metrów sześciennych
• powierzchnia zamku: 1,3 ha
• łączna długość murów: 600 metrów
• łączna powierzchnia murów: 3 730 metrów kwadratowych
• powierzchnia ogrodów: 1,6 ha
• wymiary całego założenia: 120 metrów (północ-południe) na 95 metrów (wschód-zachód)

Do budowy zamku użyto:

• 11 tys. ton miejscowego piaskowca kwarcytowego
• 300 metrów sześciennych piaskowca kunowskiego
• 30 tys. dachówek
• 200 tys. cegieł
• 500 ton wapna palonego
• 5 tys. metrów sześciennych piasku, a ponadto marmury, alabastry i egzotyczne drewno.
• białko z miliona jaj kurzych dodano do zaprawy

Legenda o zamku Krzyżtopór

Krzyżtopór jak większość zamków w Polsce ma swojego ducha. W księżycową noc na murach można spotkać czarną postać rycerza, którym jest podobno syn Krzysztofa Ossolińskiego - Krzysztof Baldwin Ossoliński. Ukazuje się w husarskiej zbroi. Krzyżtopór ma też swoją Białą Damę.

Stajnie zamkowe w Ujeździe

Po renowacji zamku Krzyżtopór dostępne do zwiedzania są m.in. podziemne stajnie, które mają wyjątkowe właściwości akustyczne. Ich ściany były kiedyś wyłożone, w co trudno dziś uwierzyć, kryształowymi lustrami, usytuowanymi naprzeciwko niewielkich podsufitowych okienek. Miało to zapewnić zwierzętom więcej światła.

Zobacz nasz ranking: Najpiękniejsze zamki w Polsce. Top 15 z zamkiem Krzyżtopór.

Filmowy zamek Krzyżtopór

Również artyści dostrzegają w zamku Krzyżtopór spory potencjał, co wcale mnie nie dziwi. Kręcone były tu sceny do kilku ciekawych filmów. Oto one:

• "Droga w świetle księżyca" z 1972 roku
• "Krzyż i topór" z 1973 roku
• "Potop" z 1974 roku (czołówka do cz.2)
• "Przyjaciel wesołego diabła" z 1986 roku
• "Ojciec Mateusz" - odcinek 46 sezonu 4 z 2010 roku
• "Gabriel" z 2013 roku

Zobacz też nasz film o Zamku Krzyżtopór

Atrakcje w okolicy Ujazdu

A gdy z zamku Krzyżtopór będziecie zmierzać do pięknego Sandomierza, który też zdecydowanie warto odwiedzić, to można wstąpić do Klimontowa z unikatową kolegiatą. Warto zajrzeć też do Koprzywnicy ze starym opactwem i zjeść coś smacznego w Dworze na Wichrowym Wzgórzu w Przybysławicach. 

Bardzo smakowała nam tutaj szarlotka, nie mogło być inaczej na Sandomierszczyźnie i do tego kaczka w buraczkach! Otoczenie dworku to bardzo urokliwe miejsce, z dala od miast, gwaru i tłumu, gdzie czasem można trafić na koncert. Kolorowe kwiaty, zielona pola, łagodne wzgórza. Swojsko i sielsko. W Dworze można też przenocować.

Pałac w Czyżowie Szlacheckim  35.3 km

Zajazd Przystocze  37.4 km

Godziny otwarcia i informacje praktyczne

Zamek Krzyżtopór czynny jest codziennie:
IV-VIII 8.00-20.00
IX-X i III 8.00-18.00
XI-II 8.00-16.00
Zwiedzanie nocne IV-VIII 21.00-23.00, IX-XI 20.00-22.00 

Bilety: w sezonie normalny 15 zł, ulgowy 13 zł, poza sezonem 13/10 zł
Bilety dla posiadaczy Karty Dużej Rodziny 10/9 zł
Zwiedzanie nocne 30 zł (standard), 45 zł (premium) 

Parking: bezpłatny
Aktualne godziny zwiedzania i ceny biletów znajdziesz na stronie: www.krzyztopor.org.pl
Toalety i sklep z pamiątkami na miejscu
Przy zamku mieszczą się kramy z pamiątkami, kilkaset metrów od ruin jest restauracja
Dziedziniec zamku jest dostępny dla wózków

Adres

Zamek Krzyżtopór 
Instytucja Kultury Zamek Krzyżtopów w Ujeździe
Ujazd 73, Iwaniska
tel. 15/ 860-11-33

GPS: 50°42'50N, 21°18'39E

Mapa z zaznaczonymi atrakcjami

Częste pytania i odpowiedzi