Olenderski Park Etnograficzny w Wielkiej Nieszawce. Tajemniczy Olendrzy, zapomniani mistrzowie walki z żywiołem!

Anna Piernikarczyk · Aktualizacja: 2025-05-16

Olendrzy to społeczność, o której w Polsce pamięta już tylko garstka osób. A jednak ich dziedzictwo, fascynująca historia i niezwykłe umiejętności przetrwania wśród nadwiślańskich żywiołów zasługują na odkrycie. Najlepszym miejscem, by przenieść się w ich świat, jest Olenderski Park Etnograficzny w Wielkiej Nieszawce pod Toruniem. To pierwszy w Polsce skansen poświęcony tej niezwykłej grupie.

Olenderski Park Etnograficzny

Kim byli Olędrzy? Tajemniczy mistrzowie walki z żywiołem

Olendrzy (czy też Olędrzy) to pierwotnie mennonici z Niderlandów, którzy w XVI wieku, prześladowani u siebie za wiarę, znaleźli schronienie i pokój na ziemiach polskich. Osiedlali się głównie nad Wisłą, tworząc zamknięte, świetnie zorganizowane społeczności. Bardzo dobrze oswajali sobie rzekę i tereny nad nią położone, bogacąc się na rolnictwie i handlu, z czym nie radzili sobie polscy mieszkańcy tych ziem. Dzięki swoim umiejętnościom i przywilejom, Olędrzy nie musieli odrabiać pańszczyzny i szybko się bogacili.

Byli protestantami, pacyfistami. Odrzucali przemoc i nie czcili świętych, stąd brak ich wizerunków w domach. Każdy członek wspólnoty był równy innym, a ich kultura, kuchnia i obyczaje wyróżniały się na tle wielokulturowej Rzeczypospolitej.

Olenderski Park Etnograficzny

Mistrzowie walki z wodą

Olędrzy byli prawdziwymi mistrzami w ujarzmianiu rzeki. Tam, gdzie inni widzieli zagrożenie powodzią, oni dostrzegali wyzwanie i szansę. Powodzie na tych terenach zdarzały się nawet kilkanaście razy w roku, woda często wiosną, latem, czy późną jesienią zalewała pola, na których wzrastały zboża, ziemniaki czy len. Olędrzy jednak, jako, że przybyli z terenów dzisiejszej Holandii, potrafili im sprostać dzięki przemyślanym rozwiązaniom. Budowali wały przeciwpowodziowe i kopali rowy melioracyjne. Sadzenie wierzb wzdłuż rowów i dróg pomagało osuszać teren, Jedna wierzba potrafiła wyciągnąć z ziemi nawet 60 litrów wody dziennie!

Ich domy powstawały na sztucznych wzniesieniach, zwanych terpami, a zagrody ustawiano prostopadle do rzeki i lekko pod kątem. W ten sposób powódź opływała je z dwóch stron, zamiast uderzać całą siłą.

Co ciekawe, domy Olędrów były projektowane tak, by woda podczas powodzi najpierw przechodziła przez część mieszkalną, a potem dopiero inwentarską. W ten sposób wszystkie nieczystości wypływały na zewnątrz z drugiej strony. To rozwiązanie było niezwykle praktyczne i podnosiło poziom higieny na tle polskich wsi.

Olenderski Park Etnograficzny

Unikatowa architektura i kultura codzienności Olendrów

Od razu zobaczysz różnicę między chatami z polskich skansenów, a chatami Olendrów. Olęderskie domy wyróżniają się jasnymi wnętrzami, dużą liczbą okien i wysokimi pomieszczeniami. Zdobne meble często sprowadzano z miast, a sypialnie umieszczano na strychu, co w kontekście częstych powodzi było rozwiązaniem bardzo praktycznym, choć unikalnym zarazem. Ich domy początkowo były bardzo długie i pod jednym dachem łączyły część mieszkalną i gospodarczą, a wokół zagród rosły wierzby i wiklinowe płoty, które chroniły przed naporem wody i zatrzymywały kry.

Kuchnia olęderska była prosta, oparta na lokalnych produktach, ale z czasem wzbogaciła się o polskie i inne tradycje. Hodowali krowy i wytwarzali charakterystyczne sery, a ich codzienność cechowała pracowitość i surowe zasady. Chodzili skromnie ubrani, w ciemne stroje i choć byli stosunkowo bogaci, nie obnosili się z tym.

Olenderski Park Etnograficzny

Olenderski Park Etnograficzny – podróż w czasie

Olenderski Park Etnograficzny w Wielkiej Nieszawce pod Toruniem to miejsce, gdzie historia Olędrów ożywa na nowo. Skansen, otwarty w 2018 roku, to pierwsza w Polsce zrekonstruowana olenderska wieś, które tak wiele mówi o Olendrach i mennonitach. Prezentuje odtworzony krajobraz nadwiślańskiej wsi z przełomu XIX i XX wieku. Na 5 hektarach zgromadzono oryginalne budynki z Doliny Dolnej Wisły. Są to domy podcieniowe, zagrody, spichlerze, piwniczki, studnie i płoty, a także uporządkowany cmentarz mennonicki, który jako jedyny w Parku znajduje się na oryginalnym miejscu.

Park nie tylko pokazuje architekturę, ale także uczy tolerancji i szacunku dla różnorodności, przypominając, że przez ponad czterysta lat na tych terenach żyli obok siebie ludzie różnych narodowości i religii.

Olenderski Park Etnograficzny

Dlaczego warto odwiedzić Olenderski Park Etnograficzny?

To jedyne takie miejsce w Polsce, gdzie można zobaczyć, jak żyli Olędrzy i zarazem, jak radzili sobie z żywiołem. Tu przeniesiesz się w ich świat i zrozumiesz, jak rzeka może być zarówno przekleństwem, jak i źródłem bogactwa. Park pozwala poczuć klimat dawnej wsi nadwiślańskiej, poznać unikatową architekturę i kulturę oraz tajemnice osadnictwa olenderskiego. To lekcja historii, tolerancji i inspiracja do szukania rozwiązań tam, gdzie inni widzą tylko problemy.

Olenderski Park Etnograficzny

Chata w Chrystkowie

W okolicy polecamy też chatę w Chrystkowie, która również pozwala poczuć klimat i poznać świat Olendrów. To jedyna żyjąca chata olenderska, która stoi in citu, czyli na swoim oryginalnym miejscu. Dzięki niewielu ich dziedzictwo wciąż żyje, wśród malowniczych krajobrazów, gdzie rzeka była zarówno przekleństwem, jak i źródłem bogactwa.

Chata w Chrystkowie

Dojazd do Olenderskiego Parku Etnograficznego w Wielkiej Nieszawce

Olenderski Park Etnograficzny znajduje się w Wielkiej Nieszawce przy ul. Mennonitów 14. To miejsce jest łatwo dostępne różnymi środkami transportu, co czyni je atrakcyjnym celem zarówno dla zmotoryzowanych, jak i pieszych czy rowerzystów. Na miejscu czeka bezpłatny parking. Jak dojechać:

Samochodem: park leży około 10 km od centrum Torunia. Wystarczy kierować się na Wielką Nieszawkę, a następnie skręcić w ul. Mennonitów
Rowerem: do parku prowadzi ścieżka rowerowa. Trasa z centrum Torunia jest płaska i malownicza, a na terenie skansenu przygotowano stojaki na rowery, gdzie można bezpiecznie je zostawić
Komunikacją miejską: dojeżdżają tu autobusy MZK linii 151 i 152. Należy wysiąść na przystanku „Wielka Nieszawka Wiślana”, skąd do parku jest tylko 5 minut spacerem chodnikiem
Batem flisackim: możesz dopłynąć do parku batem flisackim po Wiśle, rejsy organizują toruńscy flisacy

Olenderski Park Etnograficzny

Nasz film o Wiśle

Zapraszamy na nasz film o rzece Wiśle. Historia Olendrów jest częścią tej opowieści.

Informacje praktyczne

Olenderski Park Etnograficzny - Oddział Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu
ul. Mennonitów 14, Wielka Nieszawka
Aktualne godziny zwiedzania i ceny biletów: https://etnomuzeum.pl/

Park jest przystosowany dla osób z niepełnosprawnościami
Można wejść z psem lub kotem (pies na smyczy, większe psy w kagańcu).
Na miejscu dostępne są audioprzewodniki oraz miejsca do piknikowania pod wiatą lub na trawie.

Co zobaczyć w okolicy?

Nie musisz się daleko przemieszczać, aby znaleźć kolejne interesujące miejsca. W promieniu 30 kilometrów czeka na Ciebie wiele atrakcji, które z pewnością wzbogacą Twoją podróż o dodatkowe wspomnienia.