ŚWIERKLANIEC

Świerklaniec położony jest w północno-wschodniej części Wyżyny Śląskiej, w dolinie rzeki Brynicy, oddalony o ok. 30 km od Katowic, w pobliżu lotniska Katowice - Pyrzowice. Jego nazwa pochodzi od lasku świerkowego.

Przez wiele wieków ziemia ta przechodziła z rąk do rąk, była przekazywana i zagarniana, często zmieniała właściciela.Historia Świerklańca i powstanie Pałacu Kawalera jest ściśle powiązane z rodem Donnersmarcków, których dzieje mają już około 600 lat. Ponad połowę tego okresu rodzina Henckel von Donnersmarck była związana z Górnym Śląskiem. Do dziś spotkamy ślady ich bytności w okolicach Tarnowskich Gór czy Świerklańca.

Pierwszy zamek powstały w Świerklańcu był własnością Przemysława z Cieszyna. Jednakże swoją posiadłość w Świerklańcu oddał w ręce Jarosława Sacherowskiego - syna księcia Władysława. Jarosław poślubił piękną i młodą Ludwikę. Despotyczny władca o żelaznym sercu pewnego razu spotkał swoją ukochaną w towarzystwie jednego z poddanych księcia Konrada z Olesna. Jego zemsta była okrutna. Swoją małżonkę zamurował w baszcie zamku wraz z żoną oddanego mu Rinkerta. Tam obie kobiety zmarły śmiercią głodową.Ten okrutny władca był niesprawiedliwy. Prowadził rozpustne życie, nie przestrzegał prawa, wydawało mu się, że wszystko co na jego ziemi jest jego własnością. Za wszystkie krzywdy wyrządzone kobietom został zabity przez Dankmara.

Na początku XVI w. Jerzy Fryderyk von Ansbach z linii Hohenzollernów otrzymał w zastaw państwo Bogumin i Bytom wraz z Tarnowskimi Górami. Hohenzollernowie nie cieszyli się jednak przychylnością poddanych i cesarza, który chciał się ich pozbyć. W wyniku długotrwałego procesu sądowego zmuszeni zostali do odstąpienia ziem Habsburgom.Wojna 30-letnia (1618-1648) przyspieszyła bieg wydarzeń. Hohenzollernowie w 1621 roku zostali wygnani. Ziemia bytomska z Tarnowskimi Górami została przekazana w zastaw za cesarskie długi rodzinie Henckel von Donnersmarck, która była ich właścicielem przez trzy stulecia.

Donnersmarckowie w swoich dobrach wprowadzali różne nowinki techniczne. Ich rezydencje były w pełni skanalizowane, wodę doprowadzano miedzianymi rurociągami, park oświetlony był latarniami na biogaz (jedno z pierwszych tego typu rozwiązań w Europie). Znane i cenione były istniejące tu gospodarstwa warzywne, ogrodnicze i sady owocowe.Donnersmarck był właścicielem ogrodnictwa, palmiarni, owoców cytrusowych, warzyw i pięknych kwiatów, a także gorzelni, w której wytwarzano alkohol. Obecna restauracja "U Michała" (przy wjeździe do parku) to pozostałość po gospodzie dla ludności.

Po II Wojnie światowej w wyniku pożaru, zniszczeniu uległ neogotycki zamek oraz "Mały Wersal". Dzieła zniszczenia dopełniła okoliczna ludność niszcząca i rabująca wyposażenie pałacu. Niewielkie szkody poniósł jedynie "Pałac Kawalera", który po odbudowie funkcjonuje po dziś dzień. W 1961 r. rozebrano ruiny zamku i pałacu. Ocalałą bramę wjazdową przeniesiono do chorzowskiego ZOO. W otaczającym niegdyś wspaniałe budowle parku, pozostały tylko kamienne rzeźby francuskiego rzeźbiarza Emmanuela Fremieta. Natomiast w "Pałacu Kawalera" mieści się obecnie hotel, restauracja i kawiarnia.

PARK W ŚWIERKLAŃCU

Pierwszy park, w stylu renesansowym, założono tu w latach 1670-1680 przez ród Henckel von Donnersmarck obok zamku.W roku 1865 berliński architekt Gustaw Mayer opracował projekt nowego założenia parkowego. Kompozycja w stylu angielskim wzorowana na angielskim Hyde Parku objęła polany i swobodnie rozłożone grupy drzew i krzewów.Dziś, prawie 200-letni park krajobrazowy, zakwalifikowany został do zabytków pierwszej kategorii. Sam park ma 154 hektary i można tutaj podziwiać stuletnie dęby, kasztanowce, sosny wejmutki i wiele innych cennych drzew.

W centralnej części parku, nad dużym stawem przeznaczonym na wędkowanie, zachował się niewielki symetryczny ogród. Założono tu liczne kwietniki i dywany kwiatowe. Stanowił on dawniej taras między "Małym Wersalem" a przystanią wodną.Pod parkiem znajduje się system tuneli podziemnych ( już zasypanych ziemią), łączący dawne świerklanieckie pałace.

Budując "Mały Wersal" książę Guido von Donnersmarck korzystał z usług francuskiego rzeźbiarza Emanuela Fremieta, który wykonał stojące przy dwóch bocznych basenach rzeźby, przedstawiające walczące zwierzęta: pelikana i rybę, strusia i węża, jelenia i niedźwiedzia, konia i lwicę. Rzeźby odlane były w roku 1872 z żeliwa i posiadają jego sygnaturę. Rysunki tych rzeźb można znaleźć na projekcie "Małego Wersalu" znajdującego się w Musee d'Orsay w Paryżu.Innym dziełem Fremieta znajdującym się na terenie parku świerklanieckiego jest fontanna, która umieszczona jest w środku głównego basenu. Jest ona wzorowana na podobnej fontannie znajdującej się na terenie paryskiego obserwatorium astronomicznego. Rzeźba ta przedstawia trzy gracje podtrzymujące kulę, a u ich stóp znajdują się rośliny.W parku znajduje się żeliwny maszt przywieziony w całości z Paryża, stojący przy stawie.

PAŁAC KAWALERA

Pałac ten jest jedyną budowlą na terenie parku świerklanieckiego, która ocalała od zniszczenia w 1945 roku.Powstał w latach 1903-1906 według projektu architekta Ernesta von Ihne, który zaprojektował go w stylu neobarokowym. Na frontonie domu wyryto hasło: "Memento vivere". Bardzo ono odpowiadało kawalerom, którzy mieli gościć tu od czasu do czasu. Posadzki z istryjskiego marmuru, amerykańskie wanny "Royal" z jednego kawałka fajansu, z doskonale gładką glazurą, podłogi z dębowego parkietu, obrazy i fotele, świetnie funkcjonujące centralne ogrzewanie - wszystko to miało świadczyć o gościnności księcia, o jego dobrym i nowoczesnym smaku.Po zakończeniu II Wojny Światowej został on odrestaurowany i służył jako ośrodek szkoleniowy dla górnictwa.

'Willa" zwana "Domem Kawalerów", stanęła w bocznej alei parkowej, budowano ją tylko trzy lata."Pałac Kawalera" to obiekt w stylu neobaroku francuskiego zbudowany na rzucie kwadratu z płytkim ryzalitem wyjściowym od północy, południa i zachodu oraz trójbocznym ryzalitem od wschodu, do którego dobudowany jest podcień wejściowy. W centralnej części wnętrza znajduje się reprezentacyjny, owalny hall z marmurową, lustrzaną klatką schodową. Znajduje się tu 38 miejsc hotelowych w tym 2 apartamenty i 16 pokoi jedno lub dwuosobowych.

AMFITEATR

Położony obok "Pałacu Kawalera". Powstał jako pawilon koncertowy na początku XX w. Stanowi fragment dawnej muszli koncertowej, a składa się z estrady nakrytej daszkiem.

MAŁY WERSAL (niestety już nieistniejący)

Na początku lat siedemdziesiątych tych XIX wieku Guido hrabia Henckel I książę von Donnersmarck zdecydował się wybudować nową rezydencję w głębi parku świerklanieckiego. Pałac powstał w latach 70-tych XIX wieku. Został wzniesiony jako warownia nizinna otoczona moczarami. Budowniczy i architekci musieli rozwiązać wiele problemów - między innymi wykonać fundamenty na tym podmokłym terenie. W ziemię wbito ponad 2000 pali dębowych o długości 10 metrów, na które wylano właściwe fundamenty.

Historia budowy jest mało znana. Nie zachowały się żadne szkice projektów z wyjątkiem jednego rysunku, znajdującego się w Musee d'Orsay w Paryżu. Także projekty nigdy nie były publikowane, a było tak dlatego, że pałac budowali francuscy artyści dla niemieckiego hrabiego, tuż po wojnie miedzy Francją a Prusami. Projekt opracował francuski architekt Hektor Lefuel, który uprzednio realizował np. wielkie zlecenie połączenia pałacu Tuileries i Luwru w Paryżu.Dla pałacu pracowali min.: Emanuel Fremiet (autor rzeźb na tarasie), firma Christofle i Charles Rissigneux, który wcześniej urządzał pałac wicekróla Egiptu.

Wzniesiona budowla w Świerklańcu reprezentowała styl neorenesansu francuskiego i ostatecznie została ukończona w 1876r. "Mały Wersal" wybudowany został z wielkim przepychem: były w nim m. in. 34 olbrzymie komnaty i 6 apartamentów z łazienkami przyprawiającymi o zawrót głowy. Podczas ważnych uroczystości rodzinnych, w których uczestniczyła rodzina i wybitne osobistości, uruchamiano fontanny ze spływającą kaskadowo wodą, czy unoszącymi się strumieniami wody na wysokość kilku metrów. Po pożarze w 1945 roku i wysadzeniu resztek murów w roku 1961, z pałacu pozostała tylko brama (obecnie znajdująca się w ZOO w Chorzowie) oraz taras ozdobiony dużą fontanną, dwoma bocznymi basenami i rzeźbami Fremieta.

STARY ZAMEK (niestety juz nieistniejący)

Czas jego powstania nie jest dokładnie znany. Zamek murowany wzniesiono prawdopodobnie w XIV wieku.Najstarszą częścią zamku był mur obwodowy na planie elipsy. W 1670 roku Donnersmarckowie rozpoczęli przebudowę zamku i urządzanie parku.

Pierwsza przebudowa miała miejsce na początku XVIII wieku, wzmocniony został zewnętrzny mur. Wewnątrz muru eliptycznego powstał prostokątny dziedziniec filarowo-arkadowy, powiększono okna, od zachodu dobudowano nieregularne skrzydła.Na początku XIX wieku dobudowano pseudogotyckie boczne skrzydła. Około połowy XIX w. zamek został gruntownie przebudowany w stylu neogotyckim.Hrabia Guido w 1849 roku dobudował do zamku jeszcze jedno piętro oraz dwie wieże, zmniejszono XVIII-wieczne okna. W 1912 roku do zamku doprowadzono prąd, założono centralne ogrzewanie. W tym czasie zamek zajmowali urzędnicy, administrujący dobra księcia Henckel von Donnersmarck.W 1945 roku zamek spłonął, a ruiny wysadzono w powietrze w 1961 roku. Wyrok na średniowieczny zamek wydały ówczesne władze powiatu tarnogórskiego. Niektórzy twierdzą, że to Jerzy Ziętek był zwolennikiem zniszczenia Zamku.