Pustynia Błędowska
Podróż jest zaznaczona jako prywatna. Nie jest publicznie dostępna na żadnych listach. Można ją zobaczyć tylko przy wykorzystaniu bezpośredniego adresu URL.
Pustynia ma około 30 km² powierzchni i rozciąga się między Błędowem, Kluczami i Chechłem w Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd. Przez pustynie przepływa rzeka Biała Przemsza. Jest to jedyne takie miejsce w Europie.
Na obszarze Pustyni Błędowska w trzeciorzędzie i czwartorzędzie rozciągały się głębokie i rozległe doliny wycięte przez ówczesne rzeki. Kolejne zlodowacenia nanosiły piasków i żwirów stopniowo zapełniając doliny piaskiem. Późniejsze ocieplenie klimatu spowodowało wzrost rośliności leśnej.
Jeszcze do XIV wieku teren ten był porośnięty borem sosnowym. Jednak rozwój rolnictwa i hutnictwa w okolicach Olkusza, spowodował ich całkowite wycięcie. Doprowadziło to do odsłonięcia lotnych piasków, a teren nabrał pustynnego charakteru.
Na pustyni występowały wydmy, których wysokość sięgała nawet 20 m, zdarzały się także burze piaskowe i fatamorgany. Jednakże w latach 50-tych część pustyni zaorano i obsadzono wierzbą kaspijską oraz sosną. Obecnie rośliność w dalszym sopniu zarasta pustynne piaski.
Jeszcze do 70-tych lat na obszarze pustyni rosła endemiczna roślina - warzucha polska, która niewystępuje w żadnym innym miejscu Polski. Rosła ona w źródliskowym odcinku Białej Przemszy, gdyż wymaga ona źródlanej, zimnej i czystej wody oraz piaszczystego podłoża.
W czasie II wojny światowej na obszarze Pustyni Błędowskiej ćwiczyły niemieckie oddziały Afrikakorps przed wysłaniem ich na front do Afryki Północnej. Obecnie część północna pustyni wykorzystywana jest jako poligon wojskowy, na których w 1999 roku ćwiczyły między innymi oddziały NATO.
Położenie
Pustynia zajmuje obszar około 32 km² leżący na pograniczu Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Olkuskiej. Graniczy bezpośrednio z Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym. Rozciąga się od dzielnicy Dąbrowy Górniczej - Błędowa na zachodzie do gminy Klucze na wschodzie. Granicą północną pustyni jest wieś Chechło, a na południu graniczy z dużym obszarem leśnym. Długość pustyni wynosi około 10 km, a szerokość do 4 km. Przez pustynię przepływa rzeka Biała Przemsza.
Krajobraz
Pustynia podzielona jest zarośniętym pasem ciągnącym się wzdłuż koryta Białej Przemszy na dwie części: północną - mniejszą i południową - większą. Średnia głębokość piasków wynosi 17 - 20 m. Piasek tworzą drobne ziarna kwarcowe; często trafiają się w nim okruchy skał
Ekosystem
Piaski pochodzenia lodowcowego, zostały naniesione przez wody z topniejących lodowców w okresie zlodowacenia środkowopolskiego i wypełniły rozległą pradolinę Przemszy, płynącą przed epoką lodowcową prosto na południe. Po ociepleniu klimatu ok. 10 tys. lat temu, obszar pokryły lasy, aż do XIII w, kiedy zaczęło się tu rozwijać górnictwo i hutnictwo. Wycięcie lasów na potrzeby hut srebra i ołowiu, a następnie użytkowanie zrębów jako pastwisk, nasiliło procesy erozji wietrznej, która doprowadziła do zniszczenia cienkiej warstwy gleby i odsłonięcia luźnych piasków. Zmiany w środowisku spowodowane przez ingerencję człowieka spowodowały powstanie specyficznego mikroklimatu.
Do niedawna na terenie tym można było obserwować zjawiska charakterystyczne dla naturalnych pustyń (fatamorgana, burze piaskowe, wydmy). Obecny pejzaż Pustyni staje się coraz mniej "pustynny". Wokół rośnie las sosnowy, a dawne wydmy obecnie zarośnięte przypominają bardziej łąkę. Dodatkowo na obecny wygląd wpłynęło posadzenie w zachodniej części pustyni młodników sosnowych i brzozowych. Jedynie koło Klucz we wschodniej części Pustyni oraz na północy w okolicy wzgórza Dąbrówka k. Chechła można spotkać większe łachy piasku.
Spośród ważne dla Europy typy siedlisk przyrodniczych wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, na obszarze Pustyni Błędowskiej występują:
- wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi,
- ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe,
- łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe.
Flora
Na Pustyni Błędowskiej występuje ok. 350 gatunków roślin w tym wiele o charakterze pustynnym i typowym dla nadmorskich wydm. Warunki bytowania są tu trudne, stąd liczba gatunków roślin naczyniowych wynosi tylko około 100.
Z unikatowych i chronionych gatunków warto wymienić chociażby: dziewięćsił bezłodygowy, kruszczyk szerokolistny i rdzawoczerwony, pomocnik baldaszkowy, górska kokoryczka okółkowa, omieg górski oraz psammofity (kostrzewy, szczotlicha siwa), Z ciekawszych roślin można było tu spotkać wyspowe stanowisko warzuchy polskiej (w źródłach Białej Przemszy) - rośliny endemicznej, niewystępującej w żadnym innym miejscu Polski.
Na piaskach rosną głównie trawy: szczotlicha siwa, wydmuchrzyca piaskowa, dzika pszenica. Najbujniejsza roślinność występuje wzdłuż Białej Przemszy.
Pustynia zarastana jest w głównej mierze przez wprowadzoną przez człowieka wierzbę kaspijską. W miarę jak postępuje proces zarastania, pojawiają się charakterystyczne dla piasków mchy - drobny płonnik włosisty i skalniczek.
Fauna
Fauna pustyni to głównie owady i ptaki (150 gatunków). Spośród ptaków tu występujących na uwagę zasługuję chociażby skowronek borowy czy też świergotek polny. Na piaskach gnieżdżą się kulony - osobliwe ptaki pustynno – stepowe. Przez środek pustyni przepływa Biała Przemsza, nad której nurtem można spotkać piżmaki, bobry, łosie, kureczki nakrapiane, a w rzece minogi strumieniowe - dwa ostatnie gatunki wymienione są jako zagrożone wyginięciem w "czerwonej księdze zwierząt". Tereny te zamieszkiwane są również przez licznych przedstawicieli gadów, m.in. przez jaszczurkę zwinkę i gniewosza plamistego.
Ochrona i zagrożenia
Wskutek ciągłego opadu pyłów przemysłowych, które w pewnym sensie użyźniają piaski i ułatwiają rozwój roślinności, w okresie ostatnich 40 lat prawie 85% powierzchni pokrywa mniej lub bardziej zwarta roślinność. Na obrzeżach od strony lasów, pojawiają się młode sosny. Za kilka lat pustynia prawdopodobnie zarośnie lasem.
Stowarzyszenie „polska Sahara” zajmuje się między innymi przywracaniem pustyni do poprzedniego stanu. Ostatnio pustynia została wykrzewiona z wierzby od strony Chechła aż do samej Białej Przemszy.
Pustynia znajduje się w granicach Parku Krajobrazowego "Orlich Gniazd" i od 1995 r. jest częściowo objęta specjalną ochroną w postaci użytku ekologicznego na obszarze 683,91 ha.
Już w okresie przed II wojną światową pustynia była wykorzystywana przez wojsko jako poligon. Do dziś zdarzają się przypadki, że poszukiwacze pamiątek wojskowych lub zwykli zbieracze złomu tracą życie lub zostają okaleczeni z powodu wybuchu znaleziska z pustyni.
