ZAMKI KASZUB I KOCIEWIA
1 DZIEŃLębork – zamek krzyżacki
Leżący na Łebą Lębork, pod względem zabytków znany jest bardziej z dobrze zachowanych odcinków fortyfikacji miejskich niż z zamku krzyżackiego. Spowodowane to jest faktem zachowania się jedynie domu zakonnego w postaci mocno przebudowanej oraz młyna. W dodatku dom jest niedostępny gdyż mieści się w nim sąd. Tylko ozdobne szczyty po bokach a na elewacjach ślady po dawnych oknach pozwalają domyślać się jego kilkuwiekowych dziejów. Także w piwnicach przetrwały podobno jeszcze zabytkowe sklepienia ale nie ma do nich wstępu..
Zamek powstał na planie prostokąta o wymiarach 65x55 m. z jednoskrzydłowym domem zakonnym. Stał w południowo-wschodniej części miasta, sprzężony z fortyfikacjami miejskimi, posiadał 3 wysunięte wieże w murach obwodowych.
Ciekawostką jest wydzielony z fosy strumyk dzielący całe założenie na pół. Jest to kanał doprowadzający wodę do młyna, który po przekształceniach nadal funkcjonuje. Średniowieczny młyn na parterze mieścił również browar a na piętrze dom młynarza. Był to jeden z największych młynów na Pomorzu Gdańskim. Obecnie jest to brzydki niczym nie wyróżniający się budynek. Obok znajduje się nowy dom młynarza z XIX wieku zbudowany częściowo na fundamentach jednej z wież. Do zamku należał także spichlerz znajdujący się na zewnątrz, od strony miasta. Dziś na jego miejscu stoi nieco późniejszy spichlerz, częściowo szachulcowy, zamieniony na siedzibę zielonoświątkowców.
Rozwój warowni doprowadził do powstania nowych budynków zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz. Najpierw przy kanale postawiono tzw. Kancelarię a następnie od wschodu do boku domu zakonnego dobudowano tzw. Nowy Dom. Były to budynki wykorzystywane na cele administracyjne i mieszkalne. Do spichlerza z kolei dobudowano stajnię i wozownię. Niestety żadna z wymienionych budowli nie zachowała się.
Bytów – zamek krzyżacki
Krzyżacy przystąpili do budowy warownego zamku w Bytowie w latach 1398-1405. Na lokację zamku wybrano górujące nad miastem wzgórze o znakomitych naturalnych warunkach obronnych. Budowla powstała na planie prostokąta o wymiarach 70 m x 50 m. Zamykające prostokątny dziedziniec kamienno - ceglane mury o fundamentach blisko 3 metrowej grubości spięto w narożach wieżą i trzema wysuniętymi basztami. Podejścia do zamku od strony wschodniej bronił system fos, przedzamcze i zwodzony most.
Nowoczesny na owe czasy zamek pełnił m.in. rolę strażnicy granicznej, siedzibę administracji krzyżackiej oraz zajazdu dla rycerstwa zachodnioeuropejskiego, podążającego do stolicy państwa krzyżackiego w Malborku. W czasie wojny trzynastoletniej zamek bytowski dostał się w ręce króla polskiego Kazimierz Jagiellończyka, który nadał dożywotnio ziemię bytowską księciu pomorskiemu Gryficie - Erykowi II. W czasach książęcych zamek pełnił m.in. funkcję letniej rezydencji książęcej. W ciągu stuleci zamek pełnił różnorodne funkcje. Gdy w 1974 roku zakończono prace remontowe w skrzydle wschodnim, znalazła tam swoją siedzibę biblioteka. W 1980 r. oddano do użytku skrzydło południowe i tam zlokalizowano hotel i restaurację. W budowlach skrzydła północnego znalazło swoją siedzibę Muzeum Zachodnio-Kaszubskie. Dzisiaj Kaszubsko-Pomorskie Bractwo Rycerzy Zamku Bytowskiego organizuje pokazy walk rycerskich na zamku przez co pobyt w tym wyjątkowo urokliwym miejscu jest jeszcze bardziej atrakcyjny. W Bytowie turysta znajdzie czyste ekologicznie środowisko i klimat serdeczności.
Ziemia bytowska charakteryzuje się silnie urozmaiconą rzeźbą terenu. Lasy w regionie są magnesem dla miłośników pieszych i rowerowych wycieczek oraz dla myśliwych i zbieraczy runa leśnego. Dobrze rozwinięta sieć hydrograficzna stwarza doskonałe warunki dla rozwoju żeglugi na jeziorach oraz spływów kajakowych. Rezerwaty przyrody i oznakowane piesze szlaki turystyczne podnoszą turystyczną atrakcyjność ziemi bytowskiej. Szczególnie polecane są: szlak rowerowy Miastko-Bytów-Lębork-Łeba; szlak kajakowy rzeką Słupią; szlak spacerowy z Rekowa do Kłączna oraz dwa oznakowane szlaki piesze: niebieski i zielony.
2 DZIEŃ
Człuchów – zamek krzyżacki
Już w średniowieczu istniała tu dobrze zorganizowana osada, która później, za pierwszych Piastów należała do kasztelani szczycieńskiej. Około 1290 roku okolice Człuchowa zostały nadane przez księcia gdańskiego Mściwoja II wojewodzie kaliskiemu Mikołajowi z Ponieca. W 1312 roku jego synowie sprzedali Człuchów Krzyżakom, którzy dostrzegli walory strategiczne wsi i postanowili wybudować tu potężny zamek. Miejsce to było ważne dla Zakonu, gdyż krzyżowały się tu szlaki wiodące z Niemiec do Malborka, a poza tym było ono blisko granic z Polską i Pomorzem Zachodnim. Budowa zamku postępowała szybko i około 1365 roku powstał najpotężniejszy w posiadaniu krzyżackim, po Malborku, zamek obronny.
Człuchowska fortyfikacja składała się z zamku właściwego zw. "Wysokim" i podzamczy: zachodniego, północnego, wschodniego oraz otoczona była potężnymi murami kamienno-ceglanymi. Zamek w okresie swojej świetności posiadał 11 bram oraz 9 baszt (do naszych czasów zachowały się jedynie fragmenty murów podzamcza, mur otaczający dziedziniec zamku oraz śladowe fragmenty dwóch baszt - przy bramie Luizy i Baszta Czarownic). Zamek posiadał również rozbudowany system fos, mosty zwodzone oraz trzy rodzaje lochów - średniowiecznych więzień.
Dzięki zatrzymującym się tu rycerzom i oddziałom zaciężnym, Człuchów przekształcił się ze skromnej wsi w większą osadę, której 19 czerwca 1348 roku Wielki Mistrz Henryk von Dausemer nadał w Malborku prawa miejskie. Obecność zamku spowodowała, że Człuchów nie posiadał własnych murów obronnych. Z tego powodu miasto było wielokrotnie niszczone i palone. W późniejszych latach król pruski Fryderyk Wilhelm zezwolił na rozbiórkę zamku, aby odbudować strawione pożarami (w 1786 i 1793 r.) miasto. Nie potrafiono tylko rozebrać wieży, ze względu na jej wysokość i przekształcono ją później na dzwonnicę, po uprzednim dobudowaniu w 1825 roku kościoła ewangelickiego.
Wiek XIX daje miastu drobny przemysł, oświetlenie olejowe, potem gazowe, wreszcie elektryczne, połączenia drogowe i kolejowe, piętrowe budynki urzędów i instytucji.
Człuchów ponownie wraca do Polski 27 lutego 1945 r. W wyniku działań wojennych zniszczeniu uległo około 60% zabudowy Człuchowa. Miasto powoli odzyskiwało swoje dawne znaczenie: brukowano ulice, budowano kamienice, powstawały zakłady, tartaki, szkoły, uruchomiono linię kolejową, zagospodarowano park i jego otoczenie.
Zamek Kiszewski – zamek krzyżacki
W 1316 roku znajdujący się w tym miejscu gród trafił w ręce Krzyżaków, którzy natychmiast rozpoczęli budowę niewielkiego murowanego zamku, którego istnienie potwierdzają źródła z połowy XIV wieku. Zamek został na przełomie XIV i XV wieku rozbudowany – powstało m.in. rozległe przedzamcze.
Po pokoju toruńskim z 1466 roku zamek stał się siedzibą starostów polskich. W początkach XVII wieku zamek został przebudowany w stylu renesansu niderlandzkiego. W czasie potopu szwedzkiego obiekt został zniszczony i nie odbudowany.
Do dziś zachowały się mury obronne przedzamcza oraz baszta z bramą wjazdową. W XIX wieku na tym terenie wzniesiono eklektyczny dwór oraz neogotycką wieżę. Na terenie zamku właściwego znajduje się park ze starodrzewiem.
Skarszewy – zamek joannitów
Wyjątkowość Skarszew wśród gmin posiadających zamki gotyckie polega na tym, że w średniowieczu ich właścicielami były kolejno aż dwa zakony rycerskie - joannici i Krzyżacy. W 1198 r. książę pomorski Grzymisław darował joannitom tereny, na których w 1320 r. lokowali Skarszewy - jedyne miasto tego zakonu na Pomorzu Gdańskim. Jego godłem była głowa św. Jana na misie, a nadana miastu przez joannitów nazwa - Schoeneck oznacza "Piękny zakątek". Najprawdopodobniej dopiero między 1321 a 1323 r. przeniesiono z Lubiszewa do Skarszew stolicę komturstwa. Wtedy na stromym cyplu wzgórza, otoczonego rozlewiskami Wietcisy, joannici wznieśli warowny gród z drewnianą wieżą mieszkalno-obronną i palisadą. Przypisuje się im też budowę małego kościoła z ciosów kamiennych z murowaną wieżą obronną, której relikty mogą znajdować się w części zakrystii i prezbiterium gotyckiej fary. W 1370 r. joannici sprzedali Krzyżakom Skarszewy, na zawsze opuszczając Pomorze Gdańskie.
Na miejscu drewnianej warowni Krzyżacy wybudowali piętrowy Zamek Wysoki z dwiema basztami, połączony podziemnym tunelem z gotyckim kościołem. Założenie zamkowe wzmocnili bramą, murem i wieżami, odcinając się od miasta suchą fosą. Do dziś zachował się charakterystyczny dla średniowiecznych założeń urbanistycznych układ ulic. Za czasów krzyżackich miasto otoczono wysokim murem kamienno-ceglanym, z licznymi basztami. W 1433 r. zamek w znacznej części zniszczyli husyci. Podczas wojny trzynastoletniej, w trakcie licznych ataków, Skarszewy przechodziły z rąk do rąk, by ostatecznie przejść pod polskie panowanie w 1466 r.
Od 1613 r. miasto było stolicą województwa pomorskiego i siedzibą sądu grodzkiego, w którym praktykował później Józef Wybicki, twórca polskiego hymnu narodowego. W 1629 r. wojsko szwedzkie spaliło zamek, który został odbudowany dopiero na przełomie XVII i XVIII w. Po przejęciu Skarszew przez Prusy w 1772 r. grożący zawaleniem zamek został w znacznej części rozebrany. Piwnice i połowę parteru gotyckiej budowli zaadaptowano na Królewsko-Pruski Magazyn Solny. W 1807 r. doszło do ataku Prusaków na stacjonujących w Skarszewach żołnierzy napoleońskich. Od 1920 r. Skarszewy znalazły się w granicach Polski, choć były próby przyłączenie ich do Wolnego Miasta Gdańska.. W 1939 r. miasto i okolice były największym miejscem kaźni ludności polskiej i żydowskiej w pow. kościerskim. W ostatnim roku wojny czterdzieści procent zabudowy Skarszew uległo zniszczeniu. Ostatnie dziesięciolecia charakteryzują się rozbudową miasta oraz powstaniem obiektów sportowo-rekreacyjnych i kulturalnych. Obecnie w wyremontowanych pomieszczeniach dawnego gotyckiego zamku znajduje się Gminny Ośrodek Kultury oraz restauracja, a sam obiekt nazywany jest Zamkiem Joannitów.
Pozostałości gotyckiego zamku z dobrze zachowanym parterem i sklepionymi piwnicami, w których znajduje się "Karczma Joannitów". Warto zwrócić uwagę na dwie wielkie kamienne kule wmurowane po bokach ściany frontowej dawnego zamku. Kościół farny z XIV w. z ośmiokątną wieżą obok zakrystii, na którą prowadzą bardzo strome kręte ceglane schodki. W kościele średniowieczna figura św. Jerzego zabijającego smoka i gotyckie wrota między zakrystią a prezbiterium, z tajemniczą inskrypcją nad wejściem. Ciąg murów miejskich od strony południowej, z Basztą Skazańców i Basztą Wysoką. Fragmenty murów i baszt od ul. Rzecznej. Zabytki z wykopalisk na terenie zespołu zamkowego w Skarszewskim Centrum Ekspozycji Historycznych, ul. Szkolna 9, tel. 058 588 24 28. Tam kilka eksponatów wpisanych do księgi Polskie Rekordy i Osobliwości. Pamiątki po zbudowanym w 1741 r. przez gdańszczan, w ciągu 24 godz., skarszewskim zborze luterańskim. Obelisk napoleoński na rogu ul. Kościerskiej i Kleszczewskiej oraz cmentarz żydowski nad jeziorem Borówno.
Sobowidz – zamek krzyżacki
Po zajęciu Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków w 1309 roku Sobowidz został siedzibą i grodem (castrum) wójtostwa tczewskiego (od 1357 roku). W tym czasie Krzyżacy wznieśli na półwyspie pobliskiego jeziora sobowidzkiego zamek obronny z fosą od strony lądu. Podczas Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim 1409-1411 zamek był tymczasowo w rękach polskich.
Już w 1450 roku wielki mistrz zakonu Ludwig von Erlichshausen odbierał tutaj hołd od rycerstwa wójtostwa tczewskiego. Podczas wojny trzynastoletniej (1454-1466), Sobowidz został włączony do Korony Polskiej. Następnie król Kazimierz IV Jagiellończyk oddał go pod zastaw miastu Gdańsk.
W 1459 roku władze miasta postanowiły zameczek rozebrać, by zapobiec ulokowaniu się w nim na stałe załogi wojsk polskich.
Około 1512 roku wojewoda malborski Jerzy Bażyński zaczął odbudowywać zamek. Na zażalenie zaniepokojonych tym gdańszczan, król Zygmunt I Stary rozstrzygnął, że wojewoda może wystawić zamek, ale nie wolno mu wznieść żadnych nowych warowni. Niestety mimo odbudowania zamku do dziś pozostały po nim tylko fragmenty fosy i gotyckie piwnice.
